عموماً وقتی کتابی را شروع میکنم، یکی از جذابترین بخشهایش برایم پیشگفتار یا دیباچه است. البته حس بهتری به واژهٔ انگلیسیِ preface دارم؛ انگار نویسنده میخواهد پیش از آنکه با کتابش روبهرو شوم (face)، چیزی درِ گوشی به من بگوید. گمانم پیشگفتار برای نویسنده همانقدر ارزشمند است که نوشتههای پس از آن برای خواننده.
این روزها برخلاف انتظاری که چند ماه پیش داشتم، با سه درس مکانیک آماری، مکانیک کوانتومی و فیزیک حالت جامد سر و کار دارم. هرچه بیشتر مطالعه میکنم، درآمیختگی این درسها بیشتر ذهنم را منسجم میکند و هرکدام یکی از ستونهای سیستمهای پیچده است.
به همین بهانه گفتم بخشی از دیباچهٔ کتاب Solid State Basics نوشتهٔ Steven H. Simon را با شما به اشتراک بگذارم. سایمون نقل میکند که برخی دانشجویان از سر شوخی، Solid State را به Squalid State (حالت کثیف) تغییر دادهاند، و در حاشیه توضیح میدهد:
این طعنه به فیزیک حالت جامد را میتوان به Murray Gell-Mann، برندهٔ نوبل و کاشف کوارک، نسبت داد؛ کسی که مشهور بود به اینکه باور داشت هیچ چیز جز فیزیک ذرات ارزشِ توجه ندارد. جالب آنکه او بعدها خود به مطالعهٔ پیچیدگی پرداخت—حوزهای که عمدتاً از دل فیزیک مادهٔ چگال پدید آمده است.
جالبتر آنکه موری گل-من در سال ۱۹۸۴ یکی از بنیانگذاران «مؤسسهٔ سانتافه» (Santa Fe Institute) بود؛ مؤسسهای پژوهشیِ غیرانتفاعی در نیومکزیکوی آمریکا که با هدف مطالعهٔ نظریِ جنبههای گوناگون سیستمهای پیچیده و ترویج دیدگاهی میانرشتهای دربارهٔ نظریهٔ پیچیدگی تأسیس شد.
او در سال ۲۰۱۹ در خانهاش در سانتافه درگذشت—شهری که شاید به نوعی آرامگاه همان مسیری بود که عمرش را صرف فهمش کرد: پیچیدگی.